Năng suất và chất lượng từ lâu đã được xem là trụ cột nâng đỡ sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Đối với doanh nghiệp, đây là hai chỉ tiêu quan trọng phản ánh hiệu quả hoạt động, là cơ sở để nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng.

Tại Việt Nam, trong gần hai thập kỷ qua, nhiều chính sách và chương trình quốc gia đã được ban hành nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Nổi bật trong đó là Quyết định số 1322/QĐ-TTg ngày 31/8/2020 của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chương trình quốc gia hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa giai đoạn 2021 - 2030 (Chương trình 1322), hướng đến mục tiêu thúc đẩy áp dụng hệ thống quản lý, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và các công cụ cải tiến hiệu quả.

Theo TS Trần Hậu Ngọc - Phó Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cạnh tranh gay gắt, năng suất lao động chính là yếu tố quyết định tới năng lực cạnh tranh của nền kinh tế và từng doanh nghiệp. Dữ liệu từ Viện Năng suất Việt Nam (Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia) cho thấy, giai đoạn 2020 - 2023, tốc độ tăng năng suất lao động của nước ta có dấu hiệu chững lại do ảnh hưởng từ dịch bệnh, bất ổn toàn cầu và những giới hạn nội tại của doanh nghiệp nhỏ và vừa vốn chiếm đến hơn 98% tổng số doanh nghiệp trong nước.

Dẫu vậy, giai đoạn 2016 - 2023, năng suất lao động của Việt Nam vẫn đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 5,6%/năm mức cao trong nhóm các quốc gia châu Á, vượt nhiều nước như Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Philippines… Điều này cho thấy nỗ lực cải thiện năng suất đang phát huy hiệu quả bước đầu.

Tại một số địa phương như Phú Yên, Thanh Hóa, hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất đã được triển khai đồng bộ với kết quả tích cực. Theo ông Nguyễn Công Nhật - Trưởng phòng Tiêu chuẩn - Đo lường - Chất lượng - Chuyên ngành (Sở Khoa học và Công nghệ Phú Yên), nhiều cơ sở sản xuất trong tỉnh đã được hỗ trợ đổi mới công nghệ, thiết kế bao bì, xây dựng nhãn hiệu tập thể, khai thác chỉ dẫn địa lý… nhằm nâng cao giá trị sản phẩm. Đặc biệt, sự phối hợp giữa KH&CN và các sở, ngành đã tạo điều kiện để doanh nghiệp tận dụng tốt thương mại điện tử, mở rộng thị trường tiêu thụ.

Tại Thanh Hóa, các doanh nghiệp như Công ty CP Xi măng Bỉm Sơn, Công ty CP Mía đường Lam Sơn, Công ty CP Dụng cụ thể thao Delta đã chủ động đầu tư ứng dụng công nghệ, áp dụng tiêu chuẩn quốc tế như ISO 14001, Kaizen, Lean Six Sigma… Từ đó không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm, mà còn từng bước khẳng định vị thế tại thị trường trong nước và quốc tế.

Dù đạt được nhiều chuyển biến tích cực, song các chương trình nâng cao năng suất chất lượng hiện vẫn gặp một số vướng mắc. Theo Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Phú Yên Lâm Vũ Mỹ Hạnh, khó khăn lớn nhất nằm ở nguồn lực hạn chế cả về tài chính và nhân lực. Đội ngũ tư vấn năng suất tại địa phương còn mỏng, chưa đáp ứng yêu cầu về chiều sâu chuyên môn, trong khi nhu cầu từ phía doanh nghiệp ngày càng lớn.

Đặc biệt, phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ nhóm chủ lực của nền kinh tế hiện chỉ mới tiếp cận các giải pháp năng suất ở mức độ cơ bản. Việc áp dụng các mô hình quản trị tiên tiến, cải tiến quy trình sản xuất hay đầu tư cho R&D còn chưa phổ biến do thiếu vốn và thiếu thông tin.

Trong bối cảnh đó, theo TS Indra Pradana Singawinata - Tổng Thư ký Tổ chức Năng suất châu Á (APO), Việt Nam cần phát triển phong trào năng suất quốc gia theo mô hình ba bước: nâng cao nhận thức - hỗ trợ cải tiến - thúc đẩy đầu tư tự chủ. Song song, cần đẩy mạnh cải cách chính sách về phát triển nguồn nhân lực, tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động đổi mới sáng tạo và tăng cường liên kết giữa cơ quan nghiên cứu và doanh nghiệp.

TS Trần Hậu Ngọc cho biết, nhằm cụ thể hóa các chủ trương của Đảng, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ trong việc nâng cao năng suất quốc gia, nhiều cơ chế, chính sách và chương trình đã được ban hành và triển khai trên phạm vi toàn quốc.

Trong đó, Chương 1322 đặt mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất và chất lượng thông qua việc áp dụng đồng bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, hệ thống quản lý tiên tiến và các công cụ cải tiến năng suất chất lượng. Chương trình cũng hướng tới việc nâng cao tỷ trọng đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) trong tăng trưởng kinh tế, qua đó tăng cường hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế quốc dân.

Bên cạnh đó, Kế hoạch tổng thể nâng cao năng suất dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo giai đoạn 2021 - 2030 (Quyết định số 36/QĐ-TTg ngày 11/1/2021 của Thủ tướng Chính phủ) xác định mục tiêu đưa năng suất trở thành một trong những động lực chủ yếu thúc đẩy phát triển các ngành, lĩnh vực. Tiếp nối định hướng này, Chương trình quốc gia về tăng năng suất lao động đến năm 2030 (Quyết định số 1305/QĐ-TTg ngày 8/11/2023 của Thủ tướng) nhấn mạnh năng suất lao động phải trở thành trụ cột của tăng trưởng nhanh và bền vững, tận dụng hiệu quả cơ hội từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Chương trình đồng thời xác định năm trụ cột cần ưu tiên gồm: hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thúc đẩy liên kết vùng, phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, cùng với chuyển đổi số.

Mới đây, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, tiếp tục nhấn mạnh vai trò của năng suất, đặt mục tiêu đến năm 2030, đóng góp của TFP vào tăng trưởng kinh tế đạt trên 55%. Để cụ thể hóa Nghị quyết này, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 03/NQ-CP ngày 09/01/2025, đồng thời Bộ Khoa học và Công nghệ cũng xây dựng chương trình hành động nhằm triển khai đồng bộ các nội dung liên quan.